Salam, Əziz Dostlar! Söz verdiyimiz kimi bu məqalə “Mərkəzi prosessorlar”-ın davamı olacaq. Yəni bu məqalədə Prosessor seçimləri, anakarta qoşulması və prosessorla əlaqəli xətalardan söhbət açılacaq.

Əvvəlcə CPU-u performansının  xarici saat sürəti (sistem kristalı), CPU sürəti, adreslənə bilən yaddaş miqdarı, CPU paketi, keş yaddaş miqdarı, Pipelining (İş xətləri), istifadə edilən enerji, nüvə sayı, istehsal texnologiyaları kimi bəzi amillərdən asılı olduğunu nəzərinizə çatdıraq.

Sistem kristalı əsasən anakarta lehimlənmiş olur və CPU-nun və kompüterin digər hissələrinin işləmə sürətlərini təyin edir. CPU və digər PC hissələri üçün fərqli kristallar mövcuddur.

CPU-u sürəti isə sistem kristalının təyin etdiyi sürətlə CPU vuruğunun hasilindən alınan sürətdir.

Adress yolundakı şin sayı CPU-nun istifadə edə biləcəyi maksimum RAM miqdarını təyin edir. İlk prosessorlar 32 bit adres yoluna sahib ikən, günümüzdə istifadə olunan prosessorlar isə 32 və ya 64 bit yola sahibdirlər.

Pipelining – birdən çox əmrin CPU-nun fərqli hissələrini istifadə edə bilməsidir. Bu da CPU-nun eyni zamanda birdən çox işi yerinə yetirməsinə şərait yaradar.

Enerji sərfiyyatı:

Köhnə CPU-lar 5 Volt gərginliyə ehtiyac duyardılar. Daha sonra bu göstərici 3.3 Volt-a endirildi. Daha sonrakı inkişaf mərhələlərində enerji sərfiyyatı bir az da endirilmişdir, ancaq bir standart yoxdur. Daha az enerji istifadəsi həm də daha az isinmə deməkdir.

İntel və AMD firmalarının CPU Ailəsi və bəzi modelləri aşağıdakı cədvəllərdə verilmişdir:

Intel ailəsi:

AMD ailəsi:

FSB, HT-Link və QPI-Link anlayışları:

FSB, HT-Link və QPI-Link CPU ilə RAM arasındakı xarici verilənlər yolunun texnologiyasıyla bərabər sürətini də ifadə edir. İlk olaraq Intel və AMD firması bu texnologiyanı FSB (Front Side Bus) olaraq adlandırırdı. Athlon 64 ilə AMD firması MCC-ni (MCC əvvəlki məqalələrdə şərh olunmuşdur) CPU daxilinə inteqrasiya etdi və yeni texnologiyanı HT-Link (Hyper Transport) olaraq adlandırdı. Intel isə Core i7 ilə birlikdə MCC-ni CPU daxilinə yerləşdirdi və QPI-Link (QuickPath Interconnect) adını verdiyi verilənlər yolu texnologiyasını istifadə etməyə başladı. Yeni verilənlər yolu texnologiyaları daha yüksək sürət və eyni zamanda daha çox PC hissəsinin verilənlər yolundan istifadə etməsini təmin edir.

Intel və AMD  firmalarının istehsalı olan CPU-ların xarakteristikaları haqqında rəsmi internet səhifələrindən daha geniş məlumat əldə edə bilərsiniz!

CPU seçimi:

Seçməli olduğunuz prosessor modeli ehtiyacınızdan asılı olaraq dəyişə bilər. Intel firması  Server-lər, workstation-lar üçün Intel Itanium, Intel Xeon, Core i7 kimi modelləri, AMD firması isə Opteron modelini tövsiyyə edir.

Dizaynerlər, video montajı ilə məşğul olanlar, oyun həvaskarları kimi istifadəçilər Core 2 Duo, Core 2 Extreme, Core 2 Quad, Core i7, AMD Athlon X2, AMD Phenom modellərini seçə bilərlər.

Ev və xırda təhsil komputeri istifadəçiləri üçün Celeron, Pentium D, AMD Sempron, AMD Athlon modelləri ilə kifəyətlənmək olar.

Mobil PC-lər və digər daşına bilən cihazlar üçün Core Duo, Core 2 Duo, Celeron M, AMD Turion 64, Intel Atom prosessorları inkişaf etdirilmişdir.

Ehtiyacınızı təmin edəcək CPU seçərkən bəzi nüanslara da diqqət etməlisiniz. Əvvəlki məqaləmizdə də dediyimiz kimi anakartlar seçdiyiniz CPU-nu dəstəkləməyə bilər. Bundan başqa RAM-larınız da prosessorla uyğunluq təşkil etməli və kifayət edə biləcək enerji blokuna da sahib olmağınız vacibdir. Bir prosessoru dəyişmək qərarı aldığınız zaman bu xərcləri də nəzə almalısınız.

CPU-nun qoşulması:

CPU-nu anakarta kassadan kənarda qoşmağınız məsləhətdir. Prosessorlarla işləyərkən PIN-lərə toxunmayın, elektrostatik boşalmaya səbəb ola bilərsiniz. Əvvəəlcə anakart üzərindəki yuva (socket) hazır vəziyyətə gətirilməlidir. Yəni qollar və ya qabaq varsa açılmalıdır. CPU-nu yuvaya taxa biləcəyiniz bir yön vardır və ona diqqət edin. CPU-nu yuvaya qoyun və üzərindən yavaşca basaraq yerinə oturdun. CPU yuvaya oturduqdan sonra qolları və ya çərçivəni bağlayıb CPU-nu anakarta bərkidin.

Soyutma sitemi:

CPU-nun qoşulmasının ardından soyutma sistemini də prosessor üzərinə bərkitmək lazımdır. Fan, Heat sink və termal yapışdırıcı soyutma sitemini təşkil edir. “Heat sink” fan və CPU arasına bərkidilir və bu aliminium təbəqə CPU-nun istiliyini özünə çəkər. CPU ilə Heat sik arasında ötürmə nə qədər yaxşı olarsa prosessorun qızması bir o qədər az olar. Bunun üçün də termal yapışdırıcıdan istifadə olunur. Bu yapışdırıcı prosessorla heat sink arasına çəkilir və boşluqlar doldurulur. Bundan sonra Fan-lar (soyutma pərləri) qoşulur.

CPU və soyutma sistemi montaj olunduqdan sonra soyutma pərinin enerji bağlantısı anakarta qoşulur. Bu, modelə görə 3 və ya 4 pinli bağlayıcılar ola bilər. Bağlantı nöqtəsi prosessora yaxın bir yerdə yerləşdirilir və çox zaman anakart üzərində “CPU_FAN”  yazısı ilə bildirilir.

Xətalar:

PC-də yaranan xətaların səbəbinin nə olduğunu tapmaq bir az çətin olur. Çox zaman da PC-lər ümumiyyətlə açılmadığında. Belə hallar baş verərsə ən uyğun yol şübhəli olan hissələrin yenisi ilə əvəz olunmasıdır. Ya da şübhələndiyiniz detalın başqa PC-də yoxlanılması. CPU-larla əlaqəli çıxan xətaların çoxunun səbəbi soyutma sistemləri ola bilir. Soyutma sistemlərinin düzgün qoşulmaması, aralarında boşluqların olması, Fan-ların həddindən artıq tozlanması xətalarla müşahidə olunur. Hətta bu xətalar CPU-nuzu sıradan çıxara bilər. Buna görə də soyutma sistemlərinin düzgün qoşulması olduqca vacib məsələlərdən biridir.

Gələcək məqalələrimizdə komputerlərin digər detalları haqqında məlumat verməyə çalışacağıq. Növbəti məqalədə görüşənədək!